PI PUTE DUH LOH THIL – JAMES DOKHUMA

James Dokhuma

Hmalai Mizo  khawsak dan leh tunlai khawsak dan a danglam tak em avangin, pi leh pute duh loh thil tam tak chu tunlai hunah chuan bawhchhiat tur pawh a awm tak loh avangin sawi tul lovah dah mai ila. Amaherawhchu tun thlenga pi leh pute duh loh kan la pawisak reng tur a la awm a. Tin, pi leh pute duh loh thil reng reng chu a taka a dikna an loh hriat tawh deuh vek a nih avangin an pawisa lo ngam ngai lo; eng emaw a chhe lam inlamrelna an neih thin vang a ni ber. Chu bakah mihring khawsak dan kalphung a tan a tha hrim hrim, a pawisa lotu chu sawisep kai, mi dangte lawm hlawh loh theihna a nih avangin, mi rilru tihnat an duh ngai lo. Chung an duh loh thil tun thlenga kan la tih duh chuan loh, kan kristianna pawhin a la zawh loh a awm.

Chungte chauh chu sawi ta ila.

Inneih chungchangah:

1. Unau pianghmun inkhata la khawsa za nula leh tlangval, kum khat thila nupui pasal neia lut leh chhuak insul an dah ngai lo va. A tu zawk zawk pawhin nupui pasal nei se, pakhat zawk chuan kum leh thar an nghak hram hram thin.. Tun thlengin kum khat thila lut leh chhuak awma nupui pasal innei eng vanduaina emaw tawk ta sawi tur an la awm zut mai.

2. Nupui pasal inneih hun tha lo ni-a an ngaih kumkhua chu, hmakhawsang atang tawhin tuna ‘August’ thla kan tih hi a ni a. MIzo chuan ‘Thi tin’ an ti a, kum khat chhunga mitthi awm reng eng an tin huna an ngaih a ni.

3. Pasal nei reng rengin a pasal ina a lawi dawnin ‘Lawichal’ a nei tur a ni a. Hei hi kawng laka an lo tihnawmnah thulh leh, inchhuih bah palh a tawh dawn pawha a vengtu lawi kawnga a kianga kal tlat tur a ni. Lawichal an tihlungawi loh phei chuan vawi khat lawi na na na chu a kham ve thei a. Hmeichhe pasal nei reng reng lawichal tel lovin an lawi ngai lo. Lawichal a nih manah mipa lamin lawmman an pe tur a ni a, mahse hmeichhe mana chhiar a ni lo.

4. Khaw khata miruang awm niin nupui pasal an nei ngai lo. An inneih ni chu a hma daiha an lo tum pawh ni mah se, mi lungngaih ni leh mittui tlak laia thawm riva inhre phak renga lawmna ni lo siam chu an duh ngai lo a ni.

5. Bungrua: Hmeichhe pasal nei reng reng chuan loh theih loha a chhawm tur, a chhawm theih lohna man su hek thei bicha an nei a, chungte chu:

A hnuaia Ads hi min lo click sak ve dawn nia. I vawikhat click te mai kha ka tan malsawmna a ni a; midangte tana malsawmna ni turin han click ve teh le. A harsa lo va, click zuai a, back leh nghal mai kha a ni.

1)      La dehna hmanrua – Hmui leh Thembu.

2)      Ting thul.

3)      Pawnpui.

4)      Zawl (ken) puan leh puanhlap laina lak darh tur a neih zat zat.

5)      Phurhlan – Dawrawn, paikawng, paiem (emping) leh hnam.

Heng bak hi mipa neinung fanu a nih chuan la chhawm teuh mah se. ‘Bungrua’ ni lovin ‘Thuam’ a ni tawh a, chung a chhawm tur thilah chuan tuthlawh hi eng lai maha chhawm tel thian a ni lo. Mahni thlan laih nan an hmang duh an ti thin.

Inthenawm khawvenna thilah:

Pi leh pute chuan thenawm khawvengte tihlungawi loh mawlh hi an hlau a. A chhan chu – chhungkaw mangan thila puibawm thei hmasa an nih avangin chhungkhat laina ang taka an en thin an ni a. Chu avang chuan, “Thenawm do aiin khaw sarih do pawh a thlanawm zawk,” an lo ti a. Thenawmte pawi sawi an duh ngai lo.

Tin, vantlang kawngpui tihhnawk emaw, pin emaw hi kumkhuaa an thil duh loh a ni. Chutianga titu chuan ‘Van ni an sal ngai e’ an ti a, an vanduai deuha an hriat bakah mite lawm hlawh loh an nih thin avangin, an chhiat an thatah pawh thenrual an hmu lo deuh bik thin a ni.

                

Tin, miin tuikhur hmu tharin hiat ta se, a hmuchhuaktu chuan chu tuikhur chu mi dang chawi ve phal lovin hauh ta se la, pi leh pute chuan mi chuti ang chu an thenawm duh loh kumkhua a ni. A hauhtu pawhin malsawmna a dawng lo niin an hria. Ama siam ni lo, mi tin tana pawimawh ‘Tui’ a hauh bikna chu khawvel kalphung bawhchhetuah ngaiin tuikhur an hauh bik ngai lo. Tin, mi inah lut dawn se thawm nei hmasa lovin kawng an hawng ngawt ngai lo va, thu miah lovin an lut tlang nghal ngai hek lo. An luhna kawngka ngaiah an chhuak leh ngei bawk tur a ni. Hei hi an inzahzia an entirna a nih bakah mi in chhung dungtluana kal chu nun dan phung turah an ngai lo hrim hrim.

A hnuaia Ads hi min lo click sak ve dawn nia. I vawikhat click te mai kha ka tan malsawmna a ni a; midangte tana malsawmna ni turin han click ve teh le. A harsa lo va, click zuai a, back leh nghal mai kha a ni.

Tam kuma ei nei awmchhunin an buh an kawmpui ngai lo, mi riltama an awm laia anni buhchangrum lo ei bik chu thil thiangah an ngaih loh avangin an neih ang ang ei nei lo hnenah thehchhuakin an ei tlang dial dial a. Buh ei neiin thehchhuah nachang a hriat loh phei chuan, ei nei lova meialh en mekte chuan lo ru mah se, a kumkhaw thilah lei a kuai ngai lo. Chu vangin, buh ei nei an awm phawt chuan amahin a thehchhuah duh loh pawhin lal talin a thehchhuah luihtir thin a ni. Mahni buhbal kawmpui lutuk mi chuan buhbal an mir ngai lo tih an hre chiang em em a ni.

             

Ramsa kawmpui an duh ngai lo bawk. Miin ramsa tihlumin thenrual au zau lovin pumbil tum ta se emaw, a sa chantu mi dangte pawh awmin chan tlem hlauin kawmpui ta se, ni dangah an kut a hmui tawh ngai lo. Sa serh kai chin an tihhlum reng reng chuan hlado chhamin a lo hre phak apiangin an pan a, Mizo ramsa chan dan dik taka chanin an insem tlang tur a ni. Chutia ti lova an kawmpui a nih vaih chuan ni dangah an kut a kal tawh ngai lo.

An duh loh dangte:

Huana thlai leh thlawhhma thlai rah reng reng a hmuna ei chilh chu a thiang a, hawn erawh chu a thiang lo, hawn chu rukru an ni. Tin, lo ri emaw, huan ramri emaw kham sawn ching chuan van ni an sal duh avangin, an rite remtihna lovin eng ramri mah an kham sawn ngai lo. Kawt lama in sak zawm te, khum zauh te, khawhar in atanga khawhar in danga riah pakai nghal ngawt te, thil hmingthang tihdanglam te, tuikhur tihbawlhhlawh te, nu leh pa hming sawi nawmnah te, sakhaw thil tihbawrhban te, piangsual nuihsawh leh utawk leh vamur sawisak chenin an duh ngai kumkhua  lo a ni.

Kan sawi tak bakah pawh pi leh pute duh loh thil tam tak a la awm a. Mahse sawi sen a ni love kan tih tawh kha. Kan sawi takte zinga tam tak kha miin an pawisak loh avanga an chunga thil tha lo thleng ta sawi tur tam tak a la awm. Chhungkhat ni si, tuk khat thila zin tura chhim leh hmara in khat atanga inthen an lo duh loh kumkhua thin pawh, sawi tur ting chuan tun hnai maiah Aizawl-ah ngei chhuanlam theih taka vanduaina tawk sawi tur an awm a ni. Chuvangin, pi leh puten an lo duh loh thil, heta sawi bak pawh hi a helna a awm theih hram chuan tih loh zawk tur tam tak a la awm a ni.