Dt. 21.03.2018 (Nilaini) khan Palak Dil tlawh turin Govt, Saiha College zirlai thenkhat, final semester zirlaite chu kan chhuak a. He trip-ah hian zirlai 14 leh zirtirtu 3 - Sir, Benjamin Francis Nohro, Sir, Vanlaltlanchhunga leh Sir, Dr. Thokchom Budha Singh te nen kan kal a, kan hlim tlang hle a ni. He trip hi Saiha College zirlai, final semester te puala buatsaih a ni hrim hrim a. Tin, NSS leh Program eng eng emaw hmanga bultum niin final semester zirlai a duh apiangte tana kal theih tura ruahman a ni a. Amaherawhchu, mi 17 vel chauhin hming kan thehlut a, a kal tak phei chu 14 chauh kan ni nghe nghe. Hming pe lut si a, kal ve leh ta si lo te hi mimal thil avanga kal thei lo leh peih loh leh tak avanga pamtul leh te pawh an nih a rinawm.
Dt. 21.03.2018 (Nilaini) tuk chhuak chu a thiang tha a, zing dar 5 velah ka tho a, ka inbual tui tur ka chhuang a. Ka tui chhuan a so tep tawh tih lai takin ka thianpa, Madina’n mi rawn phone a. Ka inpeih tep thu leh min lo sawm turin ka hrilh a. Tichuan, ka inbual zawha thawmhnaw ka inbel lai velin a rawn thleng a. Dar 6 rik hmain kan motor channa hmun tur kan thleng daih tawh a. Rei lutuk lo kan nghah hnuin a rawn thleng ve thuai a. College-ah hosteller kal ve tur te lamin kan liam thla leh ta a. College Office atangin bungrua eng eng emaw la in kan inrem fel nghal bawk a. Tin, hosteller te hian kawnga kan chawhmeh tur a hma zanah lo buatsaih lawkin an lo peih diam a. Chungte chu kan hlang fel hnuin kan thian dangte lam turin kan tlan leh a. Remchang laiah lo awmin an lo lawn ve zung zung a. Tichuan, chawl tawh lovin khua kan chhuahsan ta a ni. Khaw dai, tawngtaina hmunah hun hmangin kan chawl leh zuai a, zun ram te thiarin reilote kan ding a, kan tlan leh ta vawn vawn a.
Zinkawngah chuan hla sa in kan zai a, fiamthute kan thawh hova kan hlim tlang hle a. Tin, Palak Dil pana zinkawng kan zawh chhung hian zirlai thenkhat, kan zinga kal ve te chu an khua kan luh apiangin an chhungten thingpui tuihnai tak min lo buatsaih sak zel a, a thlamuanthlakin kan vannei takzet a. Kan haw lamah pawh min lo buatsaih sak leh zel bawk a, kan vanneihna a thuahhnih a ni hawt mai. Kan lawm takzet a ni.
Palak Dil hi Saiha atangin km 94 a ni a. Saiha leh Palak Dil inkara khaw awmte chu - Zero, Mobyu, Theiva, Theiri, Tipa (Tuipang), Siatlai, Zyhno, Khopai, Vahia, Kiahsi leh Phura khua te an ni. Kan kal lamah hian Siatlai thlen hma khawdai waiting shed-ah kan chawfunte chu changel chungah thetin puar el euhin kan ei a. Hosteller te siam, vawksa chhum tuihnai zet chu kan hmeh bawk a, kan puar tlang ngei mai. Mahse, kei chu zinkawngah hian chaw ka ei tam thei vak thin lova, ka ei tam lo na chungin ka puar ve mai chuan ka inhria. Tichuan, kan han chawl khawmuang leh deuh a, hmanhmawh lutuk lovin kan kal leh ta a.
Palak Dil kan panna kawnga Palak Dil hnaih ber khua hi Phura a ni a. Phura khuaah hian kan hnunga tlan, kan zirtirtute chuanna motor kan lo nghak a. Darkar chanve chuang zet chu kan nghak mai thei. Phura hi tlailam dar 3 velah kan thleng daih tawh a. Mahse, Phura khua atang erawh hi chuan Palak dil hi chu darkar chanve vel emaw lek tlan a ni tawh thung.
Tlai lam dar nga bawr velah Palak dil hi kan thleng thla a. A hmun kan zu thleng chu a lo nuam hle a. Main Gate a lo awm ruau mai a, a sirah hahchawlhna nuam zet hi an lo sa bawk a.
Main Gate atang chuan thui lo te kan lut thla a, kawngpui sirah chuan a hnuai ami ang hi a lo intar thla thluah hlawm a.
Tichuan, ding lamah Gate pakhat a lo awm leh a. Chumi kawtah chuan kan ding ta chauh a, motor pawh chu chutah chuan kan hnutchhiah ta a.
Gate pahnihna kan luh hnu chuan a hmuna chawlhbuk an sak pahnih leh choka lian tha tawk tak pakhat hi a lo awm a. Tui a hnianghnar hle a, choka sirah tuizem pangngai zet hi an siam a, tui a haw tha khawp mai. A piahah chuan Bathroom leh inthiarna ilo a awm bawk.
Palak Dil riahbuk bangah chuan heti hian a lo intar a;
Pala Lake Hut
Construted Under
13th Finance Commission
Tin, choka hnunglam, a piah maiah chuan Savawm hi an lo khawi a. Thir bawmah khungin an dah a, a hmuhnawm dangdai ve angreng hle.
Kan thlen hlim hlawl atangin mipa ho chu kan buai nghal char char a ni ber a. Mipa hi 4 chauh kan ni a, a bak zawng chu hmeichhia an ni. Tichuan, Palak Dil-a chawlhbuk-ah chuan kan innghah fel velah hmeichhe ho chu an inbual fai nghal a, a mipa ho erawh eirawng bawlin kan buai nghal char char thung a. Kan mamawh ei tur hi kan pai lawk vek a, bungbel erawh a hmuna awm kan ring thung a. Tichuan, kan eirawng bawl hlanin hmeichhe ho chuan Palak Dil chu an lo va tlawh hlawm a. Keini erawh chu mawng pawh hung hman lo khawpin kan tul thung. Thing kan ek a, thuk kan siam a, thingro kan fawm bawk a. A tul tul tiin kan phe nasa ngang mai. Tichuan, ei rawng bawlin kan tul char char a, dar 9 chhovah zanriah kan kil thei chauh a ni.
Zanriah kan kil zawh hnuin mipa ho chu kan inbual ve thei ta a, fai takin kan inbual ta hlawm a. Tichuan, tualah mei chhemin thingpui kan lum a, artui kan chhum pah bawk a. Tin, kan guitar ken chu la chhuakin hlim takin kan zai a. Hmeichhe ho chuan min lo zawm ve thuai a, mei chhem chu kan thut hual laih a, hlim takin kan zai a, kan lam a, fiamthu kan thawh a, kan nui leh dar dar thin a. Kan hlim tlang hle a, dar 11 bawr velah kan mu a ni.
A tuk, Dt. 22.03.2018 (Nilai Thawh Tan) zing ni chhuak chu a mawi hle a. Dar 6 velah thovin mipa ho chuan eirawng bawlin kan buai leh nghal char char a. Dar 9 velah kan peih fel thei a. Palak Dil sangha chi khat - Tilopia chu a hmuna lo awmte chuan an man sa min pe a, thul thuma kan chhuah hnuah chhum tham zet hi a la chuang a. Thul thum chu hawn turin kan siam a. A la chuang zawng chu hmeh turin kan siam nghal a. A thente chu hem hminin kan kamram a, a tui dangdai khawp mai.

Tichuan, hlim taka hun kan hman hnuin chawhnu herah haw turin kan chhuak ta a. Tluang takin kan tlan a, zar dar 9 vel bawrah Saiha chu kan lo thleng leh ta a ni.
Zinkawngah chuan hla sa in kan zai a, fiamthute kan thawh hova kan hlim tlang hle a. Tin, Palak Dil pana zinkawng kan zawh chhung hian zirlai thenkhat, kan zinga kal ve te chu an khua kan luh apiangin an chhungten thingpui tuihnai tak min lo buatsaih sak zel a, a thlamuanthlakin kan vannei takzet a. Kan haw lamah pawh min lo buatsaih sak leh zel bawk a, kan vanneihna a thuahhnih a ni hawt mai. Kan lawm takzet a ni.
Palak Dil hi Saiha atangin km 94 a ni a. Saiha leh Palak Dil inkara khaw awmte chu - Zero, Mobyu, Theiva, Theiri, Tipa (Tuipang), Siatlai, Zyhno, Khopai, Vahia, Kiahsi leh Phura khua te an ni. Kan kal lamah hian Siatlai thlen hma khawdai waiting shed-ah kan chawfunte chu changel chungah thetin puar el euhin kan ei a. Hosteller te siam, vawksa chhum tuihnai zet chu kan hmeh bawk a, kan puar tlang ngei mai. Mahse, kei chu zinkawngah hian chaw ka ei tam thei vak thin lova, ka ei tam lo na chungin ka puar ve mai chuan ka inhria. Tichuan, kan han chawl khawmuang leh deuh a, hmanhmawh lutuk lovin kan kal leh ta a.
Palak Dil kan panna kawnga Palak Dil hnaih ber khua hi Phura a ni a. Phura khuaah hian kan hnunga tlan, kan zirtirtute chuanna motor kan lo nghak a. Darkar chanve chuang zet chu kan nghak mai thei. Phura hi tlailam dar 3 velah kan thleng daih tawh a. Mahse, Phura khua atang erawh hi chuan Palak dil hi chu darkar chanve vel emaw lek tlan a ni tawh thung.
Tlai lam dar nga bawr velah Palak dil hi kan thleng thla a. A hmun kan zu thleng chu a lo nuam hle a. Main Gate a lo awm ruau mai a, a sirah hahchawlhna nuam zet hi an lo sa bawk a.
A hnuaia Ads hi min lo click sak ve dawn nia. I vawikhat click te mai kha ka tan malsawmna a ni a; midangte tana malsawmna ni turin han click ve teh le. A harsa lo va, click zuai a, back leh nghal mai kha a ni.
Main Gate atang chuan thui lo te kan lut thla a, kawngpui sirah chuan a hnuai ami ang hi a lo intar thla thluah hlawm a.
Tichuan, ding lamah Gate pakhat a lo awm leh a. Chumi kawtah chuan kan ding ta chauh a, motor pawh chu chutah chuan kan hnutchhiah ta a.
![]() |
Palak Dil riahbuk bangah chuan heti hian a lo intar a;
Pala Lake Hut
Construted Under
13th Finance Commission
Kan thlen hlim hlawl atangin mipa ho chu kan buai nghal char char a ni ber a. Mipa hi 4 chauh kan ni a, a bak zawng chu hmeichhia an ni. Tichuan, Palak Dil-a chawlhbuk-ah chuan kan innghah fel velah hmeichhe ho chu an inbual fai nghal a, a mipa ho erawh eirawng bawlin kan buai nghal char char thung a. Kan mamawh ei tur hi kan pai lawk vek a, bungbel erawh a hmuna awm kan ring thung a. Tichuan, kan eirawng bawl hlanin hmeichhe ho chuan Palak Dil chu an lo va tlawh hlawm a. Keini erawh chu mawng pawh hung hman lo khawpin kan tul thung. Thing kan ek a, thuk kan siam a, thingro kan fawm bawk a. A tul tul tiin kan phe nasa ngang mai. Tichuan, ei rawng bawlin kan tul char char a, dar 9 chhovah zanriah kan kil thei chauh a ni.
Zanriah kan kil zawh hnuin mipa ho chu kan inbual ve thei ta a, fai takin kan inbual ta hlawm a. Tichuan, tualah mei chhemin thingpui kan lum a, artui kan chhum pah bawk a. Tin, kan guitar ken chu la chhuakin hlim takin kan zai a. Hmeichhe ho chuan min lo zawm ve thuai a, mei chhem chu kan thut hual laih a, hlim takin kan zai a, kan lam a, fiamthu kan thawh a, kan nui leh dar dar thin a. Kan hlim tlang hle a, dar 11 bawr velah kan mu a ni.
A tuk, Dt. 22.03.2018 (Nilai Thawh Tan) zing ni chhuak chu a mawi hle a. Dar 6 velah thovin mipa ho chuan eirawng bawlin kan buai leh nghal char char a. Dar 9 velah kan peih fel thei a. Palak Dil sangha chi khat - Tilopia chu a hmuna lo awmte chuan an man sa min pe a, thul thuma kan chhuah hnuah chhum tham zet hi a la chuang a. Thul thum chu hawn turin kan siam a. A la chuang zawng chu hmeh turin kan siam nghal a. A thente chu hem hminin kan kamram a, a tui dangdai khawp mai.
![]() |
Tilopia |
Tukthuan kan kil hnuah Palak Dil en tura kal turin kan inruahman a. Riahbuk awmna atang hian Palak Dil tak hi thui lo te kal a ngai a. A piah lawkah a awm a ni. Tukthuan kan kil lai hian naupang rual thahnem tak hi Palak Dil en turin a niang chu, an lo kal a. Palak Dil lam pan chuan an tlang phei zel a. Keini pawh chuan muang marin chaw kan ei a. Kan eirawng bawl pawh rinai tak chuan a tui phian zel mai.
Hmeichhiate leh zirtirtute ho erawh chuan choka-ah tukthuan an ei ve thung a. An ni ho pawh chuan kan rawngbawl chu tui an ti tlang ve hlawm khawp mai. A bikin kei hi chuan a rual leh a huhova ei tura rawngbawl hi ka thiam lo hrim hrim a. Chaw chhum tak hi ka huphurh ber a ni. Engti ti in emaw kan ti a, ka thiante ho an fel hrim a. Tui takin kan chhum hmin ve leh zel mai thin.
Tichuan, puar taka chaw kan ei hnuin Palak Dil en turin kan kal ve ta a. A panna kawng hi a nuam em em a, a phai zawl duai a, a pharh duai a. Sava hram hriat tur a tam em em a, a nuam hle a. Tin, ramsa leh sava mawi tak tak te chu chunglai hmunah chuan a awm thu an tar thluah a, a lem te nen lam chuan an tar a. Chung lem tarte chu a tam em em a ni.
Tin, a kawng hi a fai tha a, a sir tuaka thing an phun tlar diat diat a. Hei hian a tinuam lehzual a, thlalakna atan pawh hmun mawi leh rem tak a ni.
Palak Dil hi Mara ram khawpui Saiha atangin chhim-thlang lamah, km 94 laia hla-ah a awm a. A bul hnaiah hian khaw pathum Lawngban (Pala), Tongkalong (Tokalo) leh Phura khua te an awm a. Phura tih loh khaw dang te hi chu Tlanga khaw awm a ni. Palak Dil hi Phura khua atanga chhim-thlang lam bawk km 6 vel lekah a awm a. Palak Dil pian hi Vahlah tui ang deuhva chhim leh hmar hawi zawnga sawl a ni. Palak Dil sei zawng hi metres 870 zet a ni a, a zau zawng hi metres 700 zet a ni bawk. A thuk zawng hi metres 17 atanga 25 inkar a ni. A tuichim chin hi mel khat leh a chanve bial vel a ni.
Palak Dil hian pathum a huam a, chungte chu a Pa, a Pui leh a Note tia vuahte an ni. A pa hi a Lian ber a, Palak Dil tih hming putu ber pawh hi a ni a, tuna kan sawi lai mek, Mizorama Dil lian ber hi a ni. A Pui hi a pa awmna atanga chhim-chhak lam km 3 vela hla ah a awm a. A dung sei zawng hi ft. 280 a ni a, a zau zawng hi ft. 70 a ni. A thuk zawng hi a in ang lo nual a, a thuk lai ber hi ft. 27-30 vel a ni. A Note hi a pa awmna atanga km 4 vela hla-ah a awm a. A pui ai hian a te deuh hlek a, thal vaek char lai tak chuan Dil Note-a tui awm hi chu a kang chat vek thin.
Palak Dil (Dil Pa) atang hian Mara rama lui lian pawl tak Pala Lui a luang chhuak a. He lui hi hmar lam hawi zawngin a luang a. A lui kam tawn hi ram zawl Leilet hmun, Phura zawl kan tih hi a ni a. Heng leilet te hi Mara ram ei leh bara chawmtu ber pakhat a ni.
Palak Dil lo awm tan danah hian chanchin mak tak tak leh ngaihnawm tak tak a awm a. Palak Dil hi A.D 800-1200 inkar vel, Mara fate Burma ram atanga an lo tlak thlak hun lai vel atanga lo awm tan niin sawi a ni. A hun ngaihtuah-a a rei tawh nen, Mara faten pipute atanga an inhlan chhawn dan (Oral Tradition) a danglam loh dan atang hian Palak Dil lo awm tan dan hi a dik ngei ang tih a rin theih a ni. Mara pipute atang tawh-a hriat dan tlanglawnah chuan Palak Dil lo awm tan dan chu hetiang hi a ni.
Hman lai chuan tuna Palak Dil awmna hmun phai zawlah chuan Hnychao khua a awm a, in 300 vel an ni. Hnychao tih zawmzia hi, Hny chu Hnawl or len tihna a ni a. Chao tih chu mawng or kil tawp tihna a ni a. Hnychao awmzia chu A mawng tawpa hnawl/Kil tawpa hnawl tihna a ni. A thawnthu nen pawh a inhmeh khawp mai.
He Hnychao khaw lai takah hian Lungpui lianpui a awm a. Lungpui chuan a hnuaiah kua a nei a, a kua chu a bel tlun mai a. A khat tawkin lungpui bul hnaia chhun-a naupang tualchai leh zana naupang pawnto te chu an bo leh daih thin a. Hnychao khuaa awmte chuan an awmna hmun hi phaizawl ngaw dur pui a nih avangin Ramsa leh Ramhuai-ten naupangho chu an la bo ah an ngai mai thin a ni. Mahse, tumkhat chu Mikhual Sumdawng Lasen zuar pawh zana a nula leng haw a bo tak tlat avangin a tukah chuan Khaw mipa ngaih tha lo chuan Lungpui chuan mihring la-in a dawlh thin niin an ring nghet ta a ni.
Tichuan Hnychao khaw paho leh tlangvalho zawng zawng chu chhuak khawmin, Rulpui man theih dan tur an ngaihtuah a. Nghakuai lian tawkah Ui tawktarha Rulpui chu man theih beiseiin, an nghakuaia ui tawktarh chu Rulpui kua nia an rinah chuan an thlak thla a, a hrui tawp lehlam chu Thingkung-ah an thlung a, an nghak ta a ni.
A tuk zingah chuan Tlangvalin an Nghakuai hrui chet laih laih thu leh thil awk a awm ngei thu an rawn tlangauva, tichuan a khawnawta chhuakin Paho leh Tlangval hoten Nghakuai hrui chu an pawt chhuak tan ta a ni. Rulpui lian tak mai chu a lo awk ngei mai a, an han pawt chhuak zel a, mahse Lungpui lianpui vet nga zeta sei an pawhchhuah hnu pawh chuan an la pawhchhuah zawh theihloh fo avang leh khua te a lo tlai tak avangin Tlangval hovin an pawhchhuah theih chinah chuan an sat chhum ta ringawt mai a. Dil lian takah a lo insiam ta a ni.
Palak Dil hi Mara tawng chuan Pala Tipo tih a ni. Pala tih chu lem or dawlh tihna a ni a. Tipo tih chu tui tam tak or Dil tihna a ni. Tichuan Pala Tipo tih awmzia chu “Lem Dil” or “Tui tam takin a dawlh or Chimpil” tihna a ni. He Hnychao khua atanga tlanchhuak hman ta te hi a piah lawka Tlangah awmhmun khuarin an khawsa a. A khaw hmingah pawh Pala Khih, Lem Khua or Dawlh Khua an ti nghe nghe a ni.
Palak Dil hi tun hma chuan ramngaw chhah tha takin a hual vel avangin a bul velah hian Ramsa chi hrang hrang tam tak an awm thin a. He lai ram ngaw velah hian thing lian pui pui, patling pawm rual rual leh Sai pum tiat tiat tur hi an la ding thelh thulh mai a ni. Hrui hnang chi hrang hrang, hruipui, hruitung, hruite, raichhawk, hnahbawr etc. pawh ala tam hle. Dil bul velah hian Ramsa chi hrang hrang – Sai, Sakei, Savawm, Sazuk, Sanghal, Sakhi, Zawng, Hauhuk, Ngau leh Dawr te pawh hmuh tur an la awm a ni.
Tun hma deuh chuan heng bul hnai vela Saia awm ten an thih dawnin Palak Dil hi an rawn pan thin a, chuvangin Palak Dil mawngah hian Saingho pawh tam tham fe awm tura ngaih a ni. Tin, Sava chi hrang hrang an la tam hle a, lei lama tla chi, Varihaw, Vahrit, Varung, Ramar te bakah, chunglama cheng Vapual, Vahai, Bullut leh Varte chi hrang hrang an la tam hle bawk.
Tin, Palak Dil-ah hian Sangha chi hrang hrang an awm a. A lar zualte chu, Nghameidum, Nghavawk, Nghakhing, Nghaleng leh Nghadeldul te an ni a. Heng bakah hian Kaikuang, Chakai, Chengkawl bial, Satel leh Sumsi te an awm bawk. MADC (Mara Autonomous District Council) Forest Department ten an dah Sangha khawi chi – Major carp, Common carp leh Tilopia te an awm bawk. Major carp leh Common carp te hi an pung chak vak lova, Tilopia erawh hi chu an pung chak hle thung. Heng bakah hian Dila cheng chi Sava chi hrang hrang an awm bawk. Tui varak (Aquatic Birds) phei hi chu Mizoram hmun dangah hmuh tur a awm ve meuh lo a ni awm e. - Chhawrpial

A hmun kan va thlen chuan kan chaw ei laia naupang ho lo va kal ta te khan Music Video an lo buaipui a lo ni a. Dil tak chu kan va pawh lawk thei lova, min dang ti tih deuh rih tlat a. Tichuan, kan han nghak leh rih a.
Track an han play chu kan insum thei ta lova, kan lam ta ringawt a. Tichuan, reilote chhung chu an thil buaipui avang chuan kan tawi khawmuang deuh a ni a. An han zawh fel hnu chuan kan tlang phei ve thei ta a. A sira lawngleng an lo dahah chuan kan chuang thuai a, kan inkar chhuak ve ta a. A karfung hi mau pum lian piangngai tak phel phawk a ni a, pahnih a awm a. Lawng hi thir hmanga siam a ni a, hmantlak pahnih chauh a awm a. Pakhat chu midangin an lo hmang mek a, pakhat lo chuang chu kan chang ta a ni.
A dil lai tak va pawh tur hian a chunga mi ang hian inkar phei phawt a ngai a. Tichuan, kan inkar phei ve ta a. Mi pali kan chuang a, a hmalam atangin pakhatin a kar a, a hnunglamah pakhatin kan inkar chhawk ve bawk a. A tirah tak chuan ka hlau deuh va; mahse, ka chuang lui ta tho va, ka inchhir lo khawp.
A dil lai kan va thleng chu kan hmaa inkar chhuak Phura khaw mi turah ka ngai. Chung mi pathumte chuan dila lenkhang inzar chu an lo en a. Mahse, tang a awm lo ni awm tak a ni. Zinglamah khan kan ei turte leh kan hawn turte, a hmuna vengtute leh hnathawkte eitur te nen lam khan an lo va en tawh niawm tak a ni a. Chumi avang te pawh chu a nih a rinawm a lo tan loh chhan chu.
An ni chu an let leh ta a. Keini erawh hma lam pan zelin kan lawng chu kan kar ta zel a. A zau tha hle a, Rih Dil nen a intiah mai lo maw te ka ti rum rum a. Palak Dil ah hi chuan a sir hual velah hian hnim a to tlat mai a, hei hian a tui hi a khuh deuh avangin a lang zim phah em maw ni chu aw, ka ti hial a ni. A sir hual vela hnim to lo chin leh hnimin a khuh loh chin ringawt pawh hi thui tham fe a ni a, a zau tha khawp mai.
Pipute hun atangin Palak Dil hi thlarau khawvel nen inzawmna neia rinna nghet tak an lo nei a. Mitthi thlarau kalna kawng niin an ngai bawk. Hman lai hun deuh phei kha chuan inbual leh a tui khawih pawh an serh hle a. Palak Dil tinawmnahtu, zunkhum, chilchhak, lunga vawm mai mai, tawng nawmnah, tawng tlahawlh tak tak hman leh awmze neilova khawihtu chu Palak Dil Huai (Vengtu) hian a tina thin a, damlohna-in a tlak buak ngei ngei thin a, thih phah hialte pawh an awm nual tawh nia sawi a ni.
Sap hun lai khan Saheb pakhat, Mizovin Lalkaia an tih mai leh a hote chuan Mau pum hmangin Palak Dil chu an fangkual vel a. Dil lai tak an thlen chuan Saheb chuan a Ngunhnam (Sword) a titla palh ta hlauh mai a. A Sipai (Rahsi) zinga pakhat tui thiam ber chu a ngunhnam thlauh chu chhar tur chuan a tir ta a. Sipai chu Dilah chuan a liluh vang vang a. Mahse khawthim thleng pawha a rawn lan tak loh avangin tuiah a tlahlum ta niin an ngai a. Mahse, Saheb chuan “Tuiah a tla hlum a nih chuan a ruang a rawn lang tur a ni. Kan nghak rih ang,” a tih tlat avangin an hnial ngam ta lova, a ruang rawn lan hun an nghak ta ringawt mai a ni.
Mak tak maiin nithum hnuah chuan Dil chhunga Sipai lut chu Saheb ngunhnam kengin a lo chhuak ta hlawl mai a! A rui em em lehnghal a! Dil chhungah nithum lai a zu awm avang te, Zu rim a nam em em avang leh Dil chhungah zu in tur awm theia rin ngaihna an hriat loh avangin a thil hmuh leh tawn te sawi turin Saheb chuan a ti a. Sipai chuan, “I thil hmuhte hi tumah hrilh suh ang che, i sawi chuan i thi ang min ti a, ka sawi ngam lo, ka sawi chuan ka thi ang,” a ti a.
Mahse, Saheb chuan a tihluih tlat avangin a hnial ngam ta lova, a thil hmuh leh tawnte chu a hrilh ta a, “Dil mawngah khuan khaw lian tak mai a lo awm a, mihring cheng te an awm a, chungho chuan chaw tui tak takin min hrai a, Zu te min intir a, ka tui lutukin ka lo awm rei palh ta a ni. Ka lo chhoh dawn chuan min rawn thlah a, i thil hmuh leh tawn te hi tu hnenah mah sawi suh ang che, i sawi chuan i thi ngei ngei ang min ti a ni,” tiin hlau em em-in a sawi ta a ni.
A sawi ang tak tak chuan reillote-ah a thi ta mai a! Saheb thinrim chuan a hote hnenah chuan an Silai (Rifle etc.) te hmanga Dil chhung chu kap turin thu a pe ta a. Dilah chuan Silai mu tam tawk an kap lut ta a ni. Chuveleh chuan thlipui nasa tak mai hi Dil atang chuan a rawn tleh chhuak a, chunglam atangin rial lian pui puiin a deng zui nghal bawk a. Thlipui leh rial chuan Saheb leh a hote chu a chanve deuh thaw a tihlum nghe nghe niin N.E. Parry chuan a ziak (The Lakhers(Tribal Research Institute, Aizawl: Firma KLM Pvt, 1932, p.561).
Sipai hote hian Palak Dil pana an lo kal lamah Mau satin Mauli Tlang an tihah chuan an vit phun hlawm a. Palak Dil atanga an lo let leh lamah chuan Palak Dila thi ta Sipaite phun Mau te chu a let-ling zawngin a lo to ta vek mai a! Tun thleng khuan Mauli Tlanga mau te khu a chang leh a hnah te khu a letling zawng hlirin a to zel nghe nghe a ni.
Tin, tunlai thleng pawha thilmak tak chhinchhiah tlak tak awm chu Palak Dil tui hian Sen hun bik a nei thin bawk. He Dil tui sen hun hi January leh February thlaah a ni duh bik. Tun hma 1990 hma lam kha chuan hetia Dil tui sen hian a chheh vela khua Tongkalong, Phura leh Pala khua-ah te hian tlang hrileng, hritlang, luna leh mitna te an vei ngei ngei thin a ni.
Palak Dil chhung leh chungah khuan zanlai pelh hnu hian thil eng tak kal vel an hmu zeuh zeuh thin bawk a. Hei hi Rulfepnei (Dragon) chaw zawng vak vel niin an ring ber ringawt. A chhan chu, hetia eng tak kal vel a awm lai leh a eng a chhuah lai hian tumah finfiah ngam an awm loh avangin, pipute atanga an sawi leh rin dan Rulfepnei (Dragon) chaw zawng vak vel niin an ngai ta ber a ni.
Palak Dil hian Mara fate tan thlarau lamah pawimawhna thuk tak a nei a. Palak Dil chu Pialral kalkawng a ni a. Mihring thlarau Pialral kal tur hian Palak Dil hi a paltlang ngei ngei thin niin pipu ten an ring a ni. Thlarau (ramhuai) awmna (chenna) hmun niin an ring bawk. - Chhawrpial
Kan lawngleng hi kan inkar chhawk a, rei vak lo chhung chu a hnung lam atangin ka kar ve a. Mahse, thlalak ka duh si avangin ka kar rei lo a. Mahse, ka vanduai khawp mai! Ka phone battery a low tlat mai a, duh angin thla ka la thei ta lo a ni.
Dil lai vel tak kan thlen lai hian kan lawng chhuat pawp atangin tui a lo put a, a hma pawhin a put tawh thova; mahse, ngaihthat loh nan ka hman phah chuang lova. Ka chuanpuite erawhin engah mah an ngai lo thung. Kei erawhin ka hlau deuh ti tih a. Alkatra in an char na a, a lo put ser ser si a. A chhunga tui tling paihna tur bur pahnih an dah chuan ka paih chhuak zel a. A hlimawm ve hranpa khawp mai.
Darkar khat dawn lai chu a ni mai thei, lawnglenga kan chuan hun chhung hi. Kan kual chhuak a; tin, lenkhang an zarna thin chu kan en pah zel bawk a. Mahse, len an lo sut deuh vek mai a. Dil chunga lang mau reng reng chu kan en zel a. Hrui hian a in thlung a, hrui hmawrah chuan lung an thlung leh a ni. Chung hruite zinga pakhat chu kan thianpa in a hlam chhin mai mai a, hlam 15 zet a ni a. Chu hrui hmawra lung chuan dil mawng a thlen leh thlen loh erawh kan hre lo thung.
.
Lawng hi kan kar thiam lutuk lova, a chang chuan a hnung zawngte'n kan kal a, a chang leh a sir zawngin, chu chuan kan piahah hmeichhe ho lawngleng danga chuang ve te chu a tihlim letling phian a. Keini tak pawh chu kan hlim phian. Kan inkar chhuah dawn lamah hmeichhe thenkhat te hi 'Kawrthindeng' rah chhar turin dil kamah an inkar kai ve a ni a, khawtual miten an hruai a ni. Tichuan, kan let rual a, lawng chuan kan han um vel a, an hlim ve hle a ni.Tichuan, hlim taka hun kan hman hnuin chawhnu herah haw turin kan chhuak ta a. Tluang takin kan tlan a, zar dar 9 vel bawrah Saiha chu kan lo thleng leh ta a ni.
No comments